Niccolò Bacigalupo “O canto da rumenta”
Questa puntata di Libri alla Ponentina è un po’ anomala perché contiene la versione
integrale di O canto da rumenta di cui si parla nell’articolo I manezzi di Niccolò Bacigalupo, pubblicato nella rubrica “Fogli Sparsi”, dedicato a Niccolò Bacigalupo.
O Cànto da Ruménta di Nicolò Bacigalupo
Chi vilézza in sciô Parnâzo
o s’angóscia, o s’açiménta
se o s’intòppa a dâ do nâzo
inte ‘n mùggio de ruménta.
Bén divèrso mi da quéllo,
me ghe lêvo de capéllo,
e salûo profondaménte,
con rispètto ed umiltæ,
sto rifiûto pusolénte
da supèrba umanitæ.
O figìn meticolôzo
e ch’o témme de fâ pìllo
co-e scignôe, s’o n’é scênôzo,
s’o n’à o mósco into mandìllo;
e elegànti profumæ
da-e papìlle delicæ;
chi se spâxima, chi sbràggia
e se sénte vegnî mâ
sôlo a védde unna scagàggia
ò ‘n cavéllo into mangiâ;
che no lêsan sta poexîa
questo cànto, destinòu
a ilustrâ a sudicerîa
o rescìdoo desprexòu
de l’efìmera grandéssa
da ridìcola alteréssa
de quést’òmmo ch’o s’aténta
de dâ lézze scìnn-a ‘n çê
e o finìsce inta ruménta
inte ‘n sàcco da strasê…
Mi ribèlle a tùtto quànto
sa d’ingànno e convençión
mi ghe dédico o mæ cànto
e me rîo de l’òpinión.
Voî, che séi spregiudicæ,
che n’éi poîa de mæ veitæ,
alón, vîa, tapæve o nâzo
montæ tùtti insémme a mi
quésto clîvo do Parnâzo
ch’o no sa de Patchouly .
Ruménta adéscite
per in moménto
ripìggia o prìstino
travestiménto.
Tórna matéria
ùtile, e fàtte,
cómme a-o giudìçio
de Giosafàtte
e moltitùdini
polverizæ
un’iluzòria
vitalitæ.
Inmóndo amàlgama
de conponénti,
i ciù eteròcliti
e diferénti,
congérie anòmale
d’infórme aspètto,
sciù, pàrla, svéline
o tò segrétto.
Dìmme e tò òrìgini
cöse ti éi ti
prìmma ‘de réndite
vîle coscì!
E écco cónstato
za do reméscio…
òsse de pèrsego,
rèsche de péscio,
féuggi polìtici
féugge de cöo,
pomélli, fìbie
de scimilöo,
pànse de bùdego,
tòcchi de spêgio,
péssi de pêtene,
de pànno vêgio,
frexétti, sâgome
de capelìnn-a,
schìtte de tórtoa
e de galìnn-a,
sìnse, retàggi,
sànpe e ventràggi
gösci de póllo,
papê co-o bóllo
mùggi d’armélle,
goànti de pélle,
picàgge, fiàrsoe,
vélli strasæ,
ligàmmi, elàstici,
pésse amaciæ;
scàffi d’armònica
ma sénsa tàsti,
càrte giogràfiche,
sciuscétti goàsti,
féugge de sélòu,
çiòule, scaròlle,
casétte e màneghi
de caseròlle,
vêge maiòliche,
çiöti pe-i càlli,
spónzie e rescìdoi
de papagàlli,
spìnn-e de scórpena,
pésse d’inciàstro
e sànpe d’ànitre
e de polàstro,
fóndi de xàtta,
tàppi de nàtta,
ciùmme d’öxélli,
scàrpe, cavélli,
stécche e balénn-e,
scàtoe e sardénn-e,
làmme inservìbili,
bòcce scciapæ,
scîgoe, sanfòrnie,
minèstre uzæ…
Féugge de mélica
brùtte de pìscio
bêli e pelànteghe
de stochefìscio
bitîro rànçio
remìsso a nêuvo,
armoâse, tàpani
e scòrse d’êuvo,
canétte e màneghi
de lavatîvo,
bìnde antisètiche
co-o relatîvo
cotón idròfilo
ancón bolòu
da-a piâga mæxima
ch’o l’à mêgòu,
càsce de làtta,
cafè de bràtta,
corbélie e màssi
de fiôri pàssi,
péssi de lìntima,
ligneu de crìn,
ciâvi co-a rùzene,
tàcchi, scapin,
oinæ co-o lépego,
lìbbri, quadèrni,
pómmi de ziàrdoa
ch’àn pèrso i pèrni,
làtte a petròlio,
mócchi de lùmme,
féugge de rìmixa,
mùggi de ciùmme,
sgùsce d’angùria,
poîsci e bazànn-e,
camîxe in scàndole
de damixànn-e,
cû de chigéumai,
papê de stràssa,
e scòrze d’òstrega
e de lumàssa,
sétti de pàggia,
pélle e mondàggia
d’àggio e patàtte,
çiöti e savàtte,
bertélle e gàngai,
lùmmi da màn,
cartùcce scàreghe,
cróste de pàn.
Téia metàlica,
çèrci de siâso
e fiamenghìlle
brùtte de gràsso,
péssi de létere
scrîte a-i galànti,
stànpe e imàgini,
vitte de sànti,
scàtoe de pìloe,
vêge scirìnghe
de gómma elàstica,
brichétti e strìnghe,
péssi d’argàlia,
cànule e spuêe,
di rèsti inùtili
de cafetêe,
fóndi de gòtti,
òciâli rótti,
crìcche, ciavéuie,
bóghe, peléuie,
scàtoe de nêge,
câsétte vêge,
brunîe, copétte
fidê, trenétte,
gàgge da grìlli,
stràsse e mandìlli,
piroconòfobi,
ventôze uzæ,
öxélli esòtici
inbalsamæ.
Péssi de spàtola
Pe fâ d’ingoénti.
Vêgi binòcoli
sénsa e sò lénti
e inumerévoli
spècce d’ògètti
indescrivìbili
pe ciù rispètti
e inominàbili
ànche a l’udiénsa
ciù refratària
pe-a decénsa,
e pöi pelìcole,
mùggi de pûa,
vàrri d’òrìgine
e de natûa,
àtomi strâni
che i còrpi umâni
pèrdan d’intórno
giórno pe giórno
e vàn la drénto,
pe un moménto
pe riconpónise
e ritornâ
matéria òrgànica
riorganizâ.
Sciòrtan, se sèparan
da-a conpagnîa,
pìgian a pròpia
fizonomîa:
no són ciù ignòbili
avànzi uzæ
e cómme inùtili
abandonæ,
ma a lôro anòmala
lùrida fórma
a se modìfica
a se trasfórma,
e un sénso, un àlito
de vìtta nêuva
sto inmóndo amàlgama
tùtto o rinêuva
o sbógge, o méscia,
méntre s’adéscia
un mormorîo
indefinîo,
confûzo e fiöco
che a pöco a pöco
fòrsa o l’ouménta
vôxe o divénta
sénplice, unànime,
ne l’espresción,
e formidàbile
ne-o diapazón!
Dôve o l’é sto sovrâno poténte,
che o s’intìtola o rè do Creâto
ûrla o cöro: Sto rè strafoténte
che scordàndo da cöse o l’é nâto
a chi a vìtta gh’à fæto conténta,
a chi un pésso gh’à dæto de pàn,
o ghe dîxe porcâta, ruménta,
da-e sò câze o proscrîve lontàn?
Dôve o l’é che o s’acòste e o se spêge
A sto mùggio d’infórmi ravatti,
a st’amàsso de ràcole vêge
patrimònio di vèrmi e di gàtti!
Ch’o s’acòste tapàndose o nâzo
e che o stàgghe ‘n moménto a pensâ
e peu dâse che o rèste pesoâzo,
che o n’à goæi da dovéise scialâ!
Noî, sconpòsti, spregévoli rèsti
di tréi régni de màddre natûa,
inti giórni ciù bèlli che quésti,
émmo fæto za a nòstra figûa,
e a quést’ommo, senbiànsa de Dîo,
ma che o dêve finî cómme noî,
da struménti noî gh’émmo servîo,
a-i sò scöpi, a-e sò giöie, a-i sò doî!
Rumazùggi d’òrtàggia, de frûti,
d’ògni cösa ch’a va sótta i dénti,
prìmma d’êse sprêxæ pe rifiûti,
émmo a l’òmmo servîo d’aliménti
gh’émmo dæto e delìçie da gôa,
a bazìnn-a noî gh’émmo levòu,
di scignôri in sciâ spléndida töa,
ne-o modèsto disnâ do despiòu.
Sémmo stæti minìstri a-i sò vìççi
secondàndo e sò stràne invençioìn,
inpiegæ ne-i ciù ignòbili ufìççi
pe compiâxe e sò bàsse pascioìn,
a-i segrétti do sèsso gentîle,
iniçiæ pe raxón de mestê,
quànte cöse émmo vìsto, che a dîle
no ve stàn sotta-a càppa do Çê!
Sémmo stæti struménti a-o sò lùsso
e enblêmi da sò vanitæ,
e segoéndo da mòdda l’inflùsso
gh’émmo fæto stragiâ di dinæ,
gh’émmo réizo ciù còmodo e adórno
quél’anbiénte ch’o dêve servî
cómme sò provisòrio sogiórno
prìmma d’êse inta tæra a marsî.
Se o l’é stæto inpoténte, maròtto,
l’émmo sénpre socórso e guarîo
l’émmo fæto da vêgio, zoenòtto,
l’émmo tìnto, dipìnto, inbotîo,
e con quésta iluzòria beléssa
fæta a fòrsa de stóppa e de cô
da noiâtri o l’à atìnta l’ebréssa
pasegêra de ‘n giórno d’amô;
A-i moménti ciù trìsti, a quel’ôe
ch’o l’êa ròuzo e esprèsso da-a nöia
noî, co-i sciòperi e fèste e demôe,
gh’émmo dæto ‘n moménto de giöia;
gh’émmo fæto unna vìtta ridénte,
l’émmo ilûzo in sciô pròpio destìn
o quæ fòrse, pe-o giórno segoénte,
o l’avéiva decîza a sò fìn.
Sénsa o vàlido nòstro concórso
o n’aviæ st’insolénte albagîa,
o sæ ancón drénto a tànn-a de l’òrso
a dêuviâ di struménti de prîa,
o l’êa rózzo, sarvægo inpoténte,
gh’émmo l’àrte, l’indùstria insegnòu
con dêuviâne o s’é réizo poténte,
o l’à a-o móndo a sò lézze detòu!
. . . . . . . . . .
. . . . . . . . . .
E ògni àtomo in quél’inmondéssa
o vantâva mandâti e ufìççi,
rinfaciàndo de l’òmmo a stoltéssa,
de scordase di pròppi servìççi,
fàndo ‘n tòrto, ‘n oltràggio a-a natûa
ch’a l’avéiva plasmòu de pâtàn
e a dovéiva inti vèrmi e inta pûa
ritornâlo ciù ancheu che domàn…
L’òmmo, co-a fàccia inpàvida
e-e oêge indiferénti
o l’afrontâva o tùrbine
de diatrîbe insolénti,
de acûse, de rinpròveri
ch’o se sentîva asbriâ
da tùtta sta putrédine
in vìtta ritornâ.
Vêgio de tànti secoli,
cónscio da sò poténsa,
supèrbo d’êse àtomo
fornîo d’inteligénsa,
o continoâva a crédise
un Dîo, sénsa-acapî
ch’o l’êa matéria orgànica
e ch’o dovéiva moî.
Da-e ciù lontànn-e òrìgini
de l’ésere vivénte,
pe tùtto o gîo di sécoli
a l’época presénte,
visto o l’avéiva inmùmeri
rovìnn-e e distruçioìn,
e sconparî metròpoli,
estìngoise-e naçioìn.
E o móndo a l’insenscìbile
ferménto da Natûa,
subì de metamórfozi
de fórma e de strutûa
sconpónise a matéria
e ‘n’âtra diventâ,
de quélla che a l’òrìgine
di ténpi a l’êa creâ.
Avicendâse a-i barbari
i sécoli di lùmmi,
cangiâ ideâli e ìdoli
e invertî-i costùmmi,
òmmi che o móndo sùdito
tegnîvan inte màn,
sparî cómme e metéore
da l’oggi a l’indomàn.
Ma lê, fra sti fenòmeni
e quésti cangiaménti,
o l’êa restòu tetràgono
a-i lôro insegnaménti,
e o s’êa persoâzo in sério
da pròpia eternitæ,
vedéndo in sciâ matéria
regnâ l’Umanitæ.
Quìndi, sénsa comêuvise
e rilevâ a laménta
a bâze de rinpròveri
partîa da sta ruménta,
co-ina spresànte smòrfia
e spàlle o gh’à vortòu,
e quésto panegìrico
da lê… o s’é reçitòu.
Çénie, ruménta ò fòsforo,
ferménto materiâle,
a sâ a mæ prìmma òrìgine
cómm’a sâ-a mæ finâle,
brêve, incostànte, efìmera
sâ-a vìtta che viviö,
e cómme unna metéora
fò’n lànpo e sconpariö.
O sò – tùtto me l’ìndica,
mò-u prêuva – ògni moménto
da-a sòrte do mæ scìmile
mi n’ò l’avertiménto
mò-u dîxe a lónga stòria
di sécoli pasæ…
ma nìnte peu persoàdime
da mæ mortalitæ.
Perché se són matéria
e condanòu da-a sòrte,
fatâle inesoràbile,
a càzze ‘n bócca a-a mòrte,
perché a mæ provisòria
terêna abitaçión
a l’é quésto miràcolo
inménso da creaçión?
Perché quésto minóscolo
pianêta, ch’o l’é pèrso
inte l’inménso spàçio
do spléndido Univèrso,
o védde a sò servìçio
risplénde a lùnn-a, o sô
e i móndi inumerévoli
che gîan d’intórno a lô!
Perché indovìnn-o e dòmino
e fòrse ciù laténti
de l’univèrso còsmico,
m’inpónn-o a-i sò eleménti?
Perché comàndo a-o fùrmine
e l’ò costréito a dâ
a lûxe ch’a me ilùmina
e a fòrsa pe creâ?
Percöse un crîo de l’ànime
ingénito, fatâle,
o çèrca de convìnsime
che mi no són mortâle
e o m’ìncita a-e ciù ilògiche
sperànse a concepî,
sénsa pensâ a l’incògnita
che ascónde l’avegnî?
Sö dónque pûa… sö çénie,
ma ò o lùmme da raxón,
e tùtto no sò crédime
sogétto a-a coroçión…
Sénto che ‘n énte, in flóido,
mi no sò cöse o sâ…
da-a sòrte, da-a matéria
incòlume o restiâ.
Dôve? In che fórma, o spàçio
ò incògnito emisfêro?
No sò, ne pòsso réndime
raxón de sto mistêro.
Ma quést’enìgma mæximo
o me da a convinçión
che in mi gh’é quést’incògnita
ch’a vìnse a distruçión!
Dónque ruménta ascóndite,
che són tròppo egoìsta
pe avéite gratitùdine.
Lévite da-a mæ vìsta
ti æ fæto o tò servìçio,
òua te tócca andâ
pe lézze inelutàbile
a tæra a fecondâ.
Tórna matéria orgànica
sótta divèrsa fórma,
ma no montà’n supèrbia
no me marcià’n sce l’órma,
e avàrda bén de métite
con l’òmmo a tu per tu,
che o Còrpo o mêue ma l’Ànima
a no moiâ mâi ciù
